مرگ آرام این روزها عجیب قربانی می گیرد
هجوم هوای سرد به مناطق مختلف کشورمان و افزایش استفاده از وسایل گرمایشی که اغلب گازسوز است، باعث شده تا زنگ خطر گازگرفتگی یا همان مرگ خاموش را درپی استفاده از لوازم غیراستاندارد گرمایشی و گازسوز یا بی‌احتیاطی و بهره‌برداری غیراصولی از این وسایل به صدا دربیاورد. خطری که ممکن است هر شهروندی را تهدید کند، اما احتمالا بسیاری خود را در معرض آن نمی‌دانند.
به گزارش زنهار، مسمومیت با گاز منوکسیدکربن (CO) یکی از شایعترین مسمومیت‌ها در فصل سرد سال و از مرگبارترین انواع مسمومیت‌ها بشمار می‌رود. از این رو لزوم رعایت نکات ایمنی جهت پیشگیری از مسمومیت ناشی از گاز‌ها به ویژه گاز مونوکسید کربن مورد تاکید است.
اول تا هفتم آبان ماه به عنوان «هفته پیشگیری از مسمومیت‌ها» نامگذاری شده که شعار محوری آن طی سال جاری «سلامتی را با افزایش آگاهی و اقدام پیشگیرانه از مسمومیت‌ها محافظت کنیم» است و روز پنج‌شنبه سوم آبان با عنوان «پیشگیری از مسمومیت ناشی از گاز‌ها و منوکسید کربن» اعلام شده است.
متأسفانه هر سال تعداد زیادی از هموطنان ما بر اثر مسمومیت با گاز مونوکسیدکربن جان خودشان را از دست می‌دهند که این تعداد گاهی اوقات به ۱۰۰۰ نفر در طول یک سال می‌رسد و تعداد بیشتری از افراد نیز بر اثر مسمومیت با این گاز در بیمارستان‌ها بستری می‌شوند.
اغلب وسایل موجود در خانه مانند بخاری گازی، شومینه، آبگرمکن، موتورخانه، اجاق خوراک‌پزی، پیک‌نیک و همینطور خودرو‌ها قادر به تولید این گاز کشنده هستند، به ویژه هنگامی که شعله و تهویه آنها به خوبی تنظیم نشده و به اصطلاح دچار بدسوزی (یا احتراق ناقص) شده باشند.
اگر این گاز خطرناک و مرگ‌بار توسط دودکش به درستی به خارج از محیط هدایت نشود و یا تهویه هوای مناسب وجود نداشته باشد، در محیط خانه منتشر می‌شود و همه یا بیشتر افرادی که در آن محیط هستند را مسموم کرده و در نهایت باعث مرگ و آسیب‌های جبران ناپذیر می‌شود و از آنجا که این گاز بی‌رنگ، بی‌بو و بسیار سمی و کشنده است، مسمومیت منجر به مرگ آن، به «مرگ خاموش» مشهور شده است.
اگرچه هر سال نیز از سوی سازمان‌ها و نهاد‌های امدادی از جمله پزشکی قانونی، آتش نشانی و اورژانس در این زمینه توصیه‌هایی ارائه می‌شود، اما باز هم این گونه مرگ‌ها همواره دنبال شکار خود می‌گردد، مرگ‌هایی که با رعایت اصول ایمنی از آن کاسته می‌شود و ده‌ها خانواده در سوگ عزیزانشان داغدار نخواهند شد.
نیمه دوم سال است و آمار از افزایش جانباختگان به دلیل مسمومیت با گاز مونوکسیدکربن خبر می‌دهند به گونه‌ای که این آمار‌ها نشان می‌دهند که بیش از ۷۰ درصد تلفات گازگرفتگی در هر سال مربوط به نیمه دوم است.
مونوکسید کربن گازی سمی و خطرناک
مونوکسید کربن گازی سمی و خطرناک است و، چون بدون بو و مزه و غیر قابل دیدن است، اغلب، آن را قاتل خاموش یا نامرئی می‌نامند؛ بیشترین مسمومیت با این گاز و همچنین بالاترین مرگ‌ها براثر این گاز در فصل سرد و در نیمه دوم سال اتفاق می‌افتد.
مونوکسید کربن با فرمول شیمیایی (CO)، گازی است که بر اثر ناقص سوختن کربن بوجود می‌آید؛ این گاز بسیار سمی است، اما رنگ و بوی خاصی ندارد به همین دلیل کربن مونوکسید قاتل نامرئی نامیده می‌شود، میل ترکیبی مونوکسید کربن با هموگلوبین خون حدود ۲۵۰ برابر بیشتر از میل ترکیب با گاز اکسیژن است. در خون انسان حدود پنج درصد کربن مونوکسید کربن وجود دارد، اما اگر این مقدار به ۲۰ درصد برسد باعث مرگ خواهد شد.
استنشاق هوای آلوده به گاز مونوکسید کربن مانع از اکسیژن رسانی به بافت‌های بدن می‌شود و می‌تواند موجب آسیب‌های مغزی شود؛ در محیط‌های بسته، همچون خانه، دفتر کار، کلاس درس و خودرو، تجمع حتی مقدار کمی از گاز CO می‌تواند خطرناک باشد.
مونوکسیدکربن محصول احتراق ناقص مواد سوختی، همچون گاز شهری، گاز کپسول، نفت، بنزین، گازوئیل، پارافین، زغال سنگ، زغال چوب و چوب است و اگر وسیله‌ای که با سوخت کار می‌کند و دارای عملکرد معیوب باشد یا به طور صحیح نصب نشده باشد و یا دارای دودکش مناسب نباشد، می‌تواند منبع تولید و انتشار گاز CO به شمار آید.
وقوع مسمومیت با منوکسیدکربن غالبا در منازل رخ می‌دهد
وقوع مسمومیت با منوکسیدکربن غالبا در فصول سرد سال و بیشتر در منازل رخ می‌دهد، علایم مسمومیت با این گاز غیراختصاصی و معمولا شامل سردرد، سرگیجه، ضعف، استفراغ، درد قفسه سینه و گیجی هستند. قرار گرفتن در معرض مقادیر بسیار زیاد این گاز می‌تواند منجر به از دست دادن هوشیاری، آریتمی، تشنج یا مرگ شود.
مسمومیت با منوکسیدکربن قابل پیشگیری است، یکی از اصلی‌ترین راههای پیشگیری از مسمومیت با این گاز تعمیر و نگهداری سالانه لوازم خانگی گازسوز است. استفاده از سیستمهای هشداردهنده سطوح خطرناک منوکسید کربن در منازل نیز جهت پیشگیری توصیه می‌شود. سایر روش‌های مهم برای پیشگیری عبارتند از: اجتناب از استفاده از وسایل گازسوز بدون تهویه داخل منازل، اجاق گاز یا اجاق‌های هیزمی، بدون تهویه و شومینه‌های بدون تهویه است.
پیشگیری از مسمومیت با گاز مونوکسید کربن در مواقعی که افراد در یک فضای بسته می‌خواند، از اهمیت بالایی برخوردار است. بدون پیشگیری از مسمومیت با گاز مونوکسید کربن ممکن است این افراد هرگز از خواب بیدار نشوند. به همین دلیل باید ایمنی را رعایت نمود.
نکاتی برای پیشگیری از مسمومیت با گاز مونوکسید کربن
سیستم گرمایشی محیط‌های سربسته باید توسط کارشناس مورد بررسی قرار بگیرد. هر گونه وسیله‌ی گرمایشی و پخت و پز که با استفاده از سوخت فسیلی کار می‌کند خطر مسمویت با گاز مونوکسید کربن را در پی دارد و باید مورد بررسی قرار بگیرد.
از اجاق‌های گریل و .. نباید در منزل استفاده شود. فضای باز برای چنین وسایلی مناسب هستند.
حتی سیستم اگزوز خودرو‌ها نیز باید به دقت بررسی شود تا محصولات احتراق به داخل اتاق ماشین نفوذ نکنند. زیرا حاوی گاز مونوکسید کربن هستند.
روش تشخیص گاز مونوکسید کربن در محیط
اولین و مهمترین نشانه، ناقص سوزی است. در اثر کمبود اکسیژن به هنگام سوختن، مقدار نور و گرمای کمتری تولید می‌شود و اصطلاحا به سوزی صورت نمی‌گیرد. رنگ شعله وسایل گاز سوز در شرایط به سوزی، آبی رنگ است، ولی در هنگام سوختن ناقص به رنگ قرمز تغییر رنگ پیدا می‌کند. وجود سنسور‌ها و دتکتور‌های کربن مونوکسید می‌تواند در تشخیص وجود گاز کربن مونوکسید موثر باشد، اما استفاده از این وسایل خیلی رایج نیست. از آنجا که این گاز بدون رنگ و بو است بیشترین علامت وجود چنین گازی در محیط بسته، اثرات اولیه آن بر انسان است.
علائم مسمومیت با گاز مونوکسید کربن
مهمترین نکته برای پیشگیری و درمان به موقع آشنایی کامل با علائم مسمومیت با گاز مونوکسید کربن است. این گاز بدون رنگ و بو به سختی قابل تشخیص است و از علائم و تاثیرات آن بر بدن انسان می‌توان به وجود آن پی برد. در صورت مواجهه با این گاز علائم متعددی در بدن ظاهر می‌شود که به دو دسته علائم مواجهه با سطح پایین و سطح بالای گاز مونوکسید تقسیم بندی می‌شود.
علائم مسمومیت در مواجهه با سطح پایین گاز کربن منوکسید
علائم مواجهه با غلظت پایین گاز مونوکسید همانند ویروس آنفولانزا است، اما این گاز باعث بالا رفتن دمای بدن نمی‌شود. هر چه بیشتر در معرض این گاز قرار بگیرید علائم بدتر می‌شوند. همچنین هر چه موجود زنده کوچک‌تر باشد تاثیرپذیری آن از گاز زودتر اتفاق می‌افتد. از این موضوع در گذشته در تشخیص زود هنگام گاز گرفتگی استفاده می‌کردند به این صورت که کارگران معدن به همراه خود یک پرنده با قفس به درون معدن می‌بردند و در صورت مشاهده‌ی مرگ پرنده به سرعت منطقه را ترک می‌کردند.
علائم اولیه مسمومیت با گاز مونوکسید کربن با غلظت کم به شرح زیر است:
سردرد و زدن نبض قوی بر روی شقیقه
حالت تهوع و استفراغ
سرگیجه
مشکل در تنفس و تنگی نفس
خستگی و بی حالی
دل درد
مشکل در سیستم بینایی
در صورت مواجهه‌ی طولانی مدت با مقادیر کم گاز کربن منوکسید، ممکن است به مشکلات عصبی دچار شوید. مشکل در فکر کردن، تغییرات عاطفی و خلقی به صورت منظم، عصانیت‌های به یکباره و یا تصمیمات غیر منطقی از دیگر نشانه‌های مواجهه‌ی طولانی مدت مسمومیت با گاز مونوکسید کربن است.
علائم مسمومیت در مواجهه با سطح بالای گاز کربن منوکسید
سرگیجه شدید و برهم خوردن تعادل
از دست دادن تعادل و هماهنگی (آتاکسی)
تنگی نفس و ضربان قلب بالا
درد قفسه سینه
اسپاسم عضلانی و تشنج
از دست دادن هوشیاری
مرگ طی چند دقیقه
اقدامات اولیه در مواجهه با مسمومیت گاز کربن مونوکسید
اولین و مهمترین اقدام خارج کردن فرد مسموم از محیط است. ابتدا در‌ها و پنجره‌ها را باز کنید تا هوای آزاد جریان یابد سپس اقدام به خارج نمودن فرد از محیط کنید تا فرد مسموم در معرض هوای آزاد قرار گیرد. سپس سریعا فرد را به مرکز درمانی برسانید. از آنجا که اکسیژن رسانی تنها راه درمان است پس بایستی حتما فرد مسموم به مراکز درمانی جهت دریافت اکسیژن برده شود.
درمان مسمومیت با گاز کربن مونوکسید
برای درمان مسمومیت با گاز مونوکسید کربن هیچ داروی اختصاصی وجود ندارد و اکسیژن رسانی مهمترین راه حل درمانی برای این مسمومیت است. روش‌های اکسیژن رسانی مختلفی وجود دارد که در قدم اول عموما ماسک اکسیژن به فرد مسموم متصل می‌شود. استفاده از اتاقک هایپرباریک نیز یکی از روش‌های درمانی موثر است. در این روش اکسیژن با غلظت بالا را در محیطی با فشار بالاتر از محیط، به فرد می‌رسد تا مولکول‌های منوکسید متصل شده به هموگلوبین جدا شده و اکسیژن جایگزین گردد. این روش برای درمان افرادی که به مدت طولانی در معرض گاز منواکسید بوده اند نیز موثرترین روش است. برای دریافت نوبت اکسیژن درمانی می‌توانید از طریق سامانه دکتر مایکو اقدام کنید.
توصیه می‌شود در استفاده از تجهیزات گرمایشی دقت عمل لازم را داشته باشید. اگر هر یک از علائم فوق را در خود یا دیگران مشاهده کردید احتمال نشت گاز منوکسید در محیط را حتما در نظر بگیرید. در دود سیگار و قلیان نیز منوکسید کربن وجود دارد که می‌تواند در طولانی مدت آسیب زننده باشد بنابراین بهتر است برنامه‌ی ترک اعتیاد به این موارد هم مدنظر داشته باشید. تحقیقات در خصوص مواجهه طولانی مدت با میزان کم منوکسید و نشانه‌های حاصل از آن همچنان ادامه دارد، اما نتیجه گیری کلی اینست که مواجهه طولانی مدت می‌تواند مشکلات عصبی را ایجاد کند
