تأخیر در احیای برجام/ گذشت زمان به سود ایران است یا زیان؟

رد و بدل شدن نامه ها و متن گفت و گو ها برای رسیدن به احیای برجام بین ایران و امریکا، در هفته های گذشته این مسئله را در اذهان متبادر کرد که توافق قریب الوقوع است. اما برخی مواضع ضد و نقیض از سوی مقامات امریکا و اروپایی و مخصوصا جوزف بورل باعث شد برخی بدبینی ها به احیای برجام در زمانی کوتاه کم رنگ تر شود. دلیل طولانی شدن احیای برجام چیست؟ آیا دو طرف نفعی از عقب افتادن احیای برجام می برند؟

در این باره با امیرعلی ابوالفتح کارشناس مسائل آمریکا گفت و گو کرده ایم که در زیر می خوانید:

نظرتان در مورد عقب ماندن احیای برجام چیست؟ آیا دلیلی خاصی برای این موضوع وجود دارد و طرفین نفعی از این مسئله می برند؟

هم به این موضوع هم بدبین هستم هم خوشبین. خوشبینی من از این طرف است که نگاه توطئه آمیز به مواضع هیچ کدام از طرفین ندارم. یعنی فرض را بر این می گذارم که هر دو طرف دوست دارند هر چه زودتر برجام احیا شود. گذشت زمان نه برای ایران مفید فایده است و نه برای امریکا. ایرانی ها بخاطر تحریم و امریکا هم به این خاطر که روز به روز منابع غنی شده اورانیوم و توانمندی هسته ای ایران بیشتر می شود.

بنابراین ما فرض را بر این می گذاریم که هم ایران هم امریکا به دنبال این هستند که توافق هر چه زودتر حاصل شود اما مشکل این است فاصله بین خواسته ها و مطالبات ایران از یک طرف و خواسته های امریکا از طرف دیگر بسیار زیاد است. انواع و اقسام مباحث هست که هنوز حل و فصل نشده است. از مباحث مربوط به پادمان و عدم اشاعه تا مباحث مربوط به رفع تحریمها و آینده توافق وجود دارد.

همه این مسائل مطرح بوده و در ضمن فعالیت های مستمر مخالفین برجام را نیز باید در نظر داشت. مانند لابی های صهیونیستی و مجموعه مخالفان قدرتمند در آمریکا که برای جلوگیری از حصول توافق زمین و زمان را به هم میزنند. همه این عوامل باعث شده که زمان طولانی شود. شاید نیت طرفین این نبوده ولی حل و فصل چنین پرونده‌ای زمان‌بر است. به همین خاطر باید انتظار داشته باشیم موضوع احیای برجام خیلی زود به نتیجه نرسد. به همین خاطر به موضوع بدبین هستم که برجام به این زودی به نتیجه نمی رسد و این مسئله به خاطر اتفاقات چند هفته اخیر نیست. بلکه از روز به قدرت رسیدن بایدن این نگرانی را داشتم که توافق قریب الوقوع نباشد. این مسئله را در مواضع بورل هم می‌توان دید که گاهی بر ناامیدی از رسیدن به توافق می گوید. همه این چیزها حکایت بر این دارد که رسیدن به توافق مشکل است و بعد از این موضوع و رسیدن به نتیجه تعیین آن در کنگره هم وجود دارد که آیا جمهوری خواهان آن را تایید خواهند کرد یا نه. باید این موضوع را در نظر گرفت که احتمالاً بعد از انتخابات سال ۲۰۲۴ و آمدن جمهوریخواهان آنها قوانین سخت تری در این باره بگیرند. از این جهت من به شخصه خیلی خوشبین نیستم و آنهایی که می گویند توافق قریب الوقوع است بیشتر تمایلات و خواست ها و آرزوهای خود را مطرح می کنند تا این که مبتنی بر واقعیت باشد.

انتخابات کنگره و آمدن احتمالی جمهوری خواهان می تواند تصمیمات طرفین مخصوصاً بایدن را تحت الشعاع قرار دهد؟ مخصوصا که طرف ایرانی، دادن تضمین از سوی امریکا را شرطی برای توافق می داند؟

مذاکرات در حال جریان است و ظرف دو ماه مانده به انتخابات کنگره نیز مذاکرات بدون توقف و مشکل خاصی ادامه می یابد. مذاکرات به این شکل است که متن گفت و گوها دست به دست می شوند گاهی در ایران بررسی می‌شود گاهی در آمریکا و به احتمال زیاد تا انتخابات این روند ادامه خواهد داشت و باید توجه داشت که اگر طرفین اشتراک نظر داشته باشند توافق به دست خواهد آمد، چه قبل از انتخابات چه بعد از انتخابات. از این رو مشکلِ طرفین، انتخابات کنگره نیست بلکه باید دانست که در مورد برخی موضوعات هنوز نقاط اشتراکی وجود ندارد. بنابراین خود انتخابات عامل بازدارنده نیست ضمن اینکه هر اتفاقی هم در کنگره بیفتد خیلی فرقی نمی کند. در حال حاضر نزدیک دو سال است که حاکمیت در امریکا یعنی قوه مجریه و قوه قانونگذاری یکدست شده است. هر دو مجلس کنگره و کاخ سفید در دست دموکرات‌ها است. ولی باز هم توافق به دست نیامده است، به همین خاطر اگر کنگره دست جمهوری‌خواهان هم بیفتد نباید انتظار تغییرات آنچنانی داشته باشیم. فضا از آنچه الان هست خیلی بدتر نخواهد شد. البته جمهوری خواهان احتمالا میتوانند برخی قوانین خاص تصویب کنند ولی در گذشته هم دیده ایم که تغییر احزاب چه در کنگره و حتی در دولت نمی تواند وضعیت را به آن شکل که برخی انتظار دارند تغییرات بنیادی بوجود بیاورد. ترکیب سیاسی در پایتخت ها عامل بازدارنده یا عامل سرعت دهنده نیست.

برخی گروههای سیاسی در ایران می گویند اگر برای مثال ایران توافق را دو ماه عقب بیندازد طرف مقابل هر امتیازی که ایران بخواهد می دهد. این دو ماه از کجا می آید. آیا این تفکر عقب انداختن توافق برای گرفتن امتیاز واقعا در گروه مذاکره کننده ایران وجود دارد؟

البته نمی توان در مورد تفکر رسانه ها و گروهها حرف زد اما آنچه که ما می بینیم در ظاهر رخ نداده است. همین الان تیم مذاکره بر روی متن ها کار می کنند. متن ها دست به دست می شود و طرفین جواب همدیگر را می دهند. اما اینکه برخی رسانه ها و حتی برخی کارشناسان زمان دوماه را مطرح می کنند باید گفت دو ماه که هیچ حتی برای ۴ ماه آینده هم توافق را در دسترس نمی بینم. زیرا که هنوز توافقی وجود ندارد نه اینکه توصیه به توافق نکردن کنند. امکان رسیدن به توافق را محتمل نمی دانند.

ما چه بخواهیم دو ماه صبر کنیم و چه نکنیم این زمان خواهد گذشت چون بر سر برخی مباحث اختلاف اساسی وجود دارد. زیرا که حل و فصل چنین اختلافاتی زمان بر خواهد بود. مشخص نیست صبر دو و یا سه ماه بر چه مبنا و استدلالی مطرح می شود اما چیزی که روشن بوده این است که انتظار رسیدن به توافق در دو ماه آینده خوشبینانه است و شاید ۴ و ۵ ماه نیز بگذرد ولی باز هم توافقی حاصل نشود. باید به وضوح بیان شود که انتظار دو یا سه ماهه چه اتفاقاتی را می تواند رقم بزند.