تنش‌های ایران و آذربایجان به چه دلیلی است؟
درگیری ایران و جمهوری آذربایجان یک بار دیگر بالا گرفته و دلیل آن احتمال بروز یک درگیری میان آذربایجان و ارمنستان است. درگیری احتمالی میان ارمنستان و آذربایجان در آستانه سالگرد جنگ ۲۰۲۰ قره باغ که به آزادسازی مناطق اشغال شده منتهی شد، تنش‌های مرزی میان ایران و همسایه شمال غربی اش را تشدید کرده است.
به گزارش زنهار، روز جمعه «جیحون بایراموف» وزیر خارجه جمهوری آذربایجان در دیدار با سفرای کشور‌های خارجی مقیم باکو گفت «ارمنستان خندق‌های جدید حفر می‌کند، استحکامات دفاعی تشکیل می‌دهد و پرسنل و تجهیزات را برای ماجراجویی نظامی بعدی خود جمع‌آوری می‌کند.» وزیر خارجه جمهوری آذربایجان همچنین گفته «ارمنستان در حال خروج از تمامی توافق‌های از پیش حاصل شده است و هدف ارمنستان حفظ تجزیه‌طلبی در اراضی جمهوری آذربایجان است.»
در عین حال انتخاباتی در مناطق آزاد شده قره‌باغ در جریان است که مخالفت صریح باکو و شریک استراتژیکش، آنکارا را به همراه داشته است. دولت جدایی‌طلب قره‌باغ روز شنبه در یک انتخابات رهبر بعدی خود را بعد از استعفای «آرائیک هاروتونیان» رئیس جمهور قبلی این دولت انتخاب کرده‌اند. ترکیه و آذربایجان از جامعه بین‌المللی خواسته‌اند از به رسمیت شناختن به اصطلاح انتخابات در منطقه قره‌باغ آذربایجان که در اشغال ارمنستان قرار دارد، خودداری کند.
در آن سوی جبهه، «نیکول پاشینیان» نخست‌وزیر ارمنستان در جلسه کابینه این کشور گفته «آذربایجان روز‌ها در خط تماس قره‌باغ و مرز ارمنستان و آذربایجان نیروهایش را تقویت کرده و سیاست دست‌اندازی آذربایجان به خاک ارمنستان ادامه دارد.»
اختلاف جدید ایران و آذربایجان بر سر چیست؟
یک ماه پیش رسانه‌های آذربایجانی انتقاد از ایران را بابت انتقال سلاح‌های هندی به ارمنستان از خاک ایران آغاز کردند. برخی رسانه‌های آذربایجانی مدعی شدند که ارمنستان در ماه سپتامبر تسلیحات سنگین به ارزش ۲۴۵ میلیون دلار به هند سفارش داده که شامل موشک، راکت و مهمات است. نشریه «کالیبر» آذربایجان با انتشار ویوئویی از مرز نوردوز بین ایران و آذربایجان مدعی شد که «هند راکت‌انداز بومی خود به نام «پیناکا» که توسط ارتش هند نیز استفاده می‌شود و همچنین موشک ضد تانک وحجم وسیعی از مهمات را از طریق خاک ایران به ارمنستان ارسال کرده است.» این نشریه مدعی شده «تسلیحات هندی ابتدا به بندرعباس و از آنجا به سمت مرز ارمنستان منتقل شده است.»
با بالاگرفتن درگیری میان ارمنستان و آذربایجان، رسانه‌های آذری این بار مدعی شدند که ایران در نزدیکی مرز‌های خود با جمهوری آذربایجان، آرایش نظامی گرفته است. خبرگزاری ترند آذربایجان با انتشار ویدئویی از شبکه‌های اجتماعی که گشت‌زنی یک وسیله پروازی بر فراز رود ارس در بخش ایران را نشان می‌دهد، نوشته «یادآور می‌شویم که ایران سال گذشته در مرز با آذربایجان رزمایش برگزار کرده است.»
اشاره ترند به رزمایش «اقتدار» است که مهر ماه سال گذشته توسط سپاه در مرز مشترک با آذربایجان برگزار شد. دلیل برگزاری این رزمایش، اعلان نارضایتی ایران از ادعای آذربایجان و ترکیه بر «دالان زنگزور» بود. ایران معتقد است که جمهوری آذربایجان می‌خواهد با فشار بر ارمنستان، کریدور زنگزور را برای اتصال به نخجوان و ترکیه باز کند و این موضوع به «قطع مرز‌های ایران و ارمنستان» و «تغییر مرز‌های بین‌المللی» منجر خواهد شد؛ اتفافی که سران جمهوری اسلامی با صراحت مخالفت خود را درباره آن اعلام کرده‌اند.
حال، همزمان با تشدید تنش‌ها در منطقه قره‌باغ و قفقاز، برخی منابع خبری در شبکه‌های اجتماعی از ارسال پیام هشدارآمیز و جدی ایران به جمهوری آذربایجان حرف زده‌اند. یک اکانت خبری تحلیلی با عنوان «گزارش جنگ قفقاز» در توییتر مدعی شده که ایران از طریق تماس‌های دیپلماتیک و جلسات مختلف به آذربایجان برای خویشتن‌داری در صورت حمله به منطقه سیونیک ارمنستان هشدار داده است. این اکانت خبری در ادامه افزوده است: «آذربایجان با اسرائیل و ترکیه اقداماتی را برای ایجاد طرح «ب» در صورت مداخله نظامی تهران علیه باکو انجام داده است.»
رسانه اسرائیلی «آی ۲۴» مدعی شده رسانه‌های سپاه ویدئو‌هایی هشدارآمیز منتشر کرده‌اند و باکو را برای استقرار نیروهایش در مرز مشترک همزمان با برگزاری انتخابات در منطقه قره باغ تهدید کرده‌اند. به گزارش رویداد۲۴ یک اکانت توییتری خبری نزدیک به محافل امنیتی ترکیه ادعا کرده «خاقان فیدان» وزیر خارجه ترکیه که هفته گذشته سفری به ایران داشته در جریان این سفر به تهران هشدار جدی داده که در صورتی‌که ایران مداخله‌ای در جمهوری آذربایجان بکند ارتش ترکیه به سریع‌ترین شکل ممکن به آن پاسخ خواهد داد.
لازم به ذکر است که نشست پشت در‌های بسته وزرای خارجه ایران و ترکیه در تهران چندین ساعت بیشتر از پیش‌بینی‌های وزارت امور خارجه به طول انجامید. یاسر جبرائیلی از چهره‌های نزدیک به دولت ابراهیم رئیسی در توییتر خود گفته «پاشینیان به صراحت گفته که ارمنستان حاضر است جاده‌ای برای ارتباط آذربایجان-نخجوان ایجاد کند. این ارتباط همینک نیز از طریق ایران برقرار است؛ لذا مسئله اساسا ارتباط آذربایجان-نخجوان نیست. علی‌اف به دنبال قطع ارتباط ایران با قفقاز است و تهران هرگز چنین اجازه‌ای نخواهد داد.»
همزمان با این تحولات، روز شنبه دو اتفاق دیگر هم رخ داده است؛ نخست تماس تلفنی رئیس جمهور با همتای ارمنستانی خود بوده است. محمد جمشیدی معاون سیاسی دفتر رئیس جمهور گفته ابراهیم رئیسی درباره اوضاع میدانی قفقاز به آذربایجان هشدار داده و به پاشینیان گفته «هرگونه تغییر ژئوپلتیک و مرز‌های منطقه خط قرمز ماست.»
او در ادامه به طور تلویحی به روابط آذربایجان و اسرائیل اشاره کرده و گفته غیر از فرمت ۳+۳ (متشکل از ارمنستان، جمهوری آذربایجان و گرجستان و همسایگان این کشور‌ها یعنی روسیه، ترکیه و ایران برای حل مسائل قفقاز جنوبی) همکاری با هر بیگانه، اجرای رزمایش با آن‌ها و سفر‌های مشکوک فقط اوضاع را پیچیده می‌کند.
تحول دوم سفر هیاتی از ستادکل نیرو‌های مسلح کشور به ریاست «امیر سرتیپ احدی» به باکو برای شرکت در کمیسیون مشترک نظامی ایران و آدربایجان است. این هیات با «ذاکر حسن‌اف» وزیر دفاع جمهوری آذربایجان دیدار کرده و به نظر می‌رسد تنش در این نشست هم بالا بوده است.
روابط ایران و آذربایجان از زمان حمله به سفارت باکو در تهران تیره شده است. بهمن ماه سال گذشته در پی حمله یک مهاجم ایرانی به سفارت آذربایجان در تهران، سفیر و دیپلمات‌های این کشور خاک ایران را ترک کرده و به طور یک جانبه روابط دیپلماتیک با کشورمان را قطع کرده‌اند. اگرچه ایران سعی کرده سطح روابط دیپلماتیک را در سطح سفیر حفظ کند اما در این مدت چهار دیپلمات آذربایجانی به عنوان عنصر نامطلوب شناسایی شده و از تهران و تبریز اخراج شده‌اند.
