حمید جبلی: بیکار نبوده‌ام
حمید جبلی که این روزها نمایشنامه‌اش با عنوان «سوسمار» روی صحنه است، گفت: هرچند سال‌ها روی صحنه نبوده‌ام ولی این به معنای آن نیست بیکار بوده‌ام. در تمام این مدت مشغول نوشتن چند نمایشنامه بوده‌ام.
به گزارش زنهار، این هنرمند که در حوزه‌های گوناگونی فعالیت کرده است، مدتی است بخشی از تمرکز خود را بر نوشتن گذاشته که حاصل آن چند نمایشنامه تازه است.
رحمت امینی نیز که مترصد اجرای متنی از جبلی بوده، از میان نمایشنامه‌های او «سوسمار» را برای اجرا انتخاب کرده است. این نمایشنامه دو سال پیش نوشته شده و حالا در تالار چهارسو مجموعه تئاتر شهر روی صحنه است.
شامگاه دوشنبه بیستم شهریور ماه، با حضور چند تن از منتقدان تئاتر جلسه نقدی برای این نمایش برگزار شد و حمید جبلی و رحمت امینی در کنار منتقدان تئاتر به گفتگو درباره این نمایش پرداختند.
جبلی در آغاز این نشست درباره دوری طولانی مدتش از تئاتر گفت: نمایشنامه «سوسمار» دو سال پیش نوشته، وقتی روی صحنه نمی‌روم، به معنای آن نیست که بیکار بوده‌ام، بلکه مشغول نوشتن هستم. در این مدت چند نمایشنامه نوشتم و آقای امینی نمایشنامه «سوسمار» را برای اجرا انتخاب کرد.
رحمت امینی نیز توضیح داد: این نمایش پس از چالش‌های چند ساله‌ای همچون کرونا و... روی صحنه رفت و به ثمر رسید. در مدتی که از اجرای آن می‌گذرد، نگاه‌های متفاوتی درباره این کار وجود داشته است.
سپس هومن زندی‌زاده، یکی از کارشناسان و منتقدان حاضر در جلسه گفت: «سوسمار» از نظر متن و اجرا اثری روان و یکدست است و در مدت زمانی کوتاه اجرا می‌شود که تماشاگر را خسته نمی‌کند. ظاهرا اقبال مخاطب هم خوب بوده است و تماشاگران این نمایش را طیف گسترده‌ای را تشکیل می‌دهند. این نمایش از یک ماجرای ساده به درام می‌رسد. رحمت امینی اجرایی در قالب کمدی سیاه و بی‌تکلف از متن ساده و بی‌تکلف حمید جبلی داشته است. بازی بازیگران هم روان و یکدست است و کسی بازی دزدی نمی‌کند.
سپس عرفان ناظر، دیگر منتقد حاضر در نشست توضیح داد: در مقام نقد، هر اثری نقاط قوت و ضعف‌هایی دارد. در اثر ویژگی‌های اجتماعی وجود دارد بخصوص که اثر درباره طبقه متوسط است.
این نمایش هم به نوعی به وضعیت امروز ما برمی‌گردد و هم در شیوه اجرا، از الگویی بهره می‌گیرد که در سنن نمایشی ما سابقه دارد.
حسن خدایی، دیگر منتقد حاضر در نشست که مسئولیت اجرای برنامه را نیز بر عهده داشت، با تشریح تفاوت داستان‌های تمثیلی و علمی تخیلی، گفت: این نمایش از علمی تخیلی دور می‌شود و داستانی نمادین دارد.
او با اشاره به داستان نمایش که شروع آن به چیدن سفره هفت سین و نبودن تخم مرغ رنگی در این سفره بازمی‌گردد، افزود: نمایش نشان می‌دهد وقتی یکی از الزامات سنت خود را درست انجام نمی‌دهیم، به بحران تبدیل می‌شود.در این نمایش آینده به شکل یک هیولا نمود پیدا می‌کند و این متن مانند داستان‌های کافکا، استعاری است.
در پاسخ به این سخن عرفان ناظر گفت: نباید مفاهیم را خلط کرد. باید از اثر به فرا اثر رسید. در این داستان آیینی وجود دارد که نیرویی ناشناخته آن را دچار اختلال می‌کند. حمید جبلی وضعیت سورئالی را مطرح می‌کند. درون اثر یک فانتزی وجود دارد که می‌شد در اجرا، رادیکال‌تر به آن پرداخت.
سپس زندی‌زاده با اشاره به یکی از درون مایه‌های نمایش مبنی بر مساله فرزندآوری توضیح داد: در حال حاضر و بر اساس آمار، طبقه متوسط شهری ما گرایشی بسیار اندکی به فرزندآوری دارد. این بحث طبقاتی در نمایش مطرح می‌شود.
او ادامه داد: نمایش دو وجه دارد؛ یک وجه سیاسی که با نیرویی ناشناخته و مهاجم رو به روییم که تمام داشته‌های این خانواده را می‌بلعد و در اینجا استفاده از انیمیشن خیلی خلاقانه بود تا به تاویل پذیری کار کمک کند. به جز این، نمایش یک وجه اجتماعی دارد و خانواده‌ای را نشان می‌دهد که مرد کارمند است و دو شیفت کار می‌کند. به مرور که بچه می‌آید، گویی هیولایی است که همه چیز را می‌بلعد. تم فرزند گریزی در این کار وجود دارد.
زندی‌زاده ، بی‌تمایلی قشر متوسط شهری به فرزندآوری را خطرناک دانست و توضیح داد: کشورهای اروپایی و حتی استرالیا هم با معضل فرزند گریزی رو به رو هستند ولی آنان خلاء نیروی کار را با مهاجران گزینش شده، پر می‌کنند اما ما چنین راهکاری نداریم و در آینده قطعا با مشکلات بزرگی رو به رو خواهیم شد. در نمایش «سوسمار» نیز با مساله ضدیت با فرزندآوری رو به رو هستیم و نمایشنامه در راستای تایید این باور غلط شکل می‌گیرد.
در پاسخ به این سخنان، جبلی توضیح داد: در نمایش ما بچه، بهانه‌ای است برای آمدن سوسمار. در این زمانه، بچه، سوسمار است. من بچه‌ای ندارم ولی دوستانی که بچه کوچک دارند، با معضلاتی متعدد دست به گریبان هستند؛ از پوشک و شیر خشک تا هزینه بالای مدرسه.
او اضافه کرد: مساله دیگر این است که الان آینده بچه‌ها چیست. مرد خانواده نمایش ما برای تامین هزینه‌های زندگی، دو شیفت کار می‌کند، معلوم است که این نباید بچه‌دار شود. برای من، بچه، بهانه‌ای است برای آمدن سوسمار به عنوان موجودی که زندگی ما را مختل می‌کند.
زندی‌زاده نیز در پاسخ به این سخن گفت: نقد شما باید به وضعیت اقتصادی باشد نه گریز این زوج از فرزندآوری. البته که در گریز از فرزندآوری، فقط اقتصاد نیست بلکه نگرانی از آینده فرزندان و تداخل برنامه‌های فرزندان با برنامه‌های شخصی و علایق که نشان‌گر یک فردگرایی است.
عرفان ناظر نیز گفت: حرف آقای جبلی را درک می‌کنم. متن ایشان بازنمایی تجربه زیسته است.
در بخش دیگری از این نشست، رحمت امینی با اشاره به مقایسه این نمایش با آثار یونسکو گفت: بسیاری از تماشاگران با دیدن این اثر یاد «کرگدن» یونسکو می‌افتند. شاید طنز موقعیت همیشه برایم مهم بوده و یکی از طرفداران وودی آلن هستم که هولناک‌ترین مفاهیم را به ساده‌ترین شکل بیان می‌کند. اگر فکر کنیم کرگدن‌ها بخواهند در شهر راه بیفتند و با مردم صحبت کنند، چه می‌شود، «سوسمار»، این کار را می‌کند. در اجرای این نمایش می‌خواستم پایبند به یک نوع فانتزی باشم.
او از انعطاف حمید جبلی در بازنویسی متن قدردانی کرد و گفت: قصد ما تقبیح یا تشویق فرزندآوری نبوده است. در فانتزی «سوسمار» می‌خواستیم بگوییم در تصور زن و مرد، آن تصور هولناک از بچه وجود ندارد ولی در بخش‌های انیمیشن کار هست. در زندگی واقعی هم همین است. می‌دانیم پراید مزخرف است، ولی برایش صف می‌کشیم و ثبت نام می‌کنیم.
امینی با اشاره به داستان‌های تمثیلی «کلیله و دمنه» و یادآوری «شهر قصه» بیژن مفید افزود: این هم یک کار تمثیلی است.
این کارگردان با اشاره به الزامات یک اجرای خوب تئاتری افزود: یک کار خوب تئاتری دست کم نیازمند ۶ ماه تمرین است. شرمنده تماشاگرانی هستم که سه روز اول کار ما را دیدند. اگر خواهان تئاتر هستیم، حتما باید اقتصاد و شرایط تمرین آن را تامین کنیم. برای همین اجرا، به ناچار از خیلی از موارد صرف‌نظر کردیم. هیچ یک از اعضای گروه دستمزدی نگرفته‌اند.
نمایش «سوسمار» هر شب راس ساعت ۲۰ و پانزده دقیقه و به مدت یک ساعت در تالار چهارسو مجموعه تئاتر شهر روی صحنه است.
عکس‌های پیوست خبر از شیرین جهان‌زاده است.
