چطور از «یک‌شبه پیر شدن» پیشگیری کنیم؟
سفیدشدنِ تدریجی مو‌ها که به دلیل از دست دادنِ رنگ‌دانه ملانین که عامل رنگ است، اتفاق می‌افتد، یکی از رایج‌ترین علائم پیر شدن است. اما برای برخی، به‌خصوص آن‌هایی که شوک‌ها یا رویداد‌های آسیب‌زننده ناگهانی را در زندگی تجربه می‌کنند، فرایند سفید شدنِ مو‌ها اصلاً تدریجی نیست. متخصصان به این سندروم، سندروم ماری آنتوآنت می‌گویند.
به گزارش زنهار؛ ایده «یک‌شبه پیر شدن» بر اثر یک رویداد آسیب‌زا (تروما) بیشتر شبیه استعاره و کاربرد صنایع ادبی برای آذین دادن به کلام است – این استعاره درباره ماری آنتوآنت، آخرین ملکه فرانسه، استفاده شد. مو‌های او شب قبل از اعدام با گیوتین، در جریان انقلاب فرانسه، در سن ۳۸ سالگی، سفید شد.
با‌اینحال، علم نشان می‌دهد سفید شدنِ یک‌شبه مو‌ها و سایر اشکال پیریِ سریع، حقایقِ زیستی هستند.
بر اساس یافته‌های یک مطالعه که در آمریکا انجام شده است، مادرانی که در ۶ماه نخست تولد فرزندشان کمتر از ۷ ساعت خواب شبانه داشتند، به لحاظ سن زیستی بین ۳ تا ۷ سال از همسالان خود که ۷ ساعت یا بیشتر خواب شبانه داشتند، مسن‌تر بودند. نتایج این تحقیقات ماه گذشته در نشریه هلث اسلیپ منتشر شد.
محققان از دانشگاه کالیفرنیا، در لس‌آنجلس، طول تلومر‌های ۳۳ مادر بین سنین ۲۳ تا ۴۵ سال را اندازه‌گیری کردند. تلومر‌ها ساختار‌های دی‌ان‌ای هستند که در پایان کروموزوم‌ها قرار دارند و به عنوان شاخص سن زیستی در نظر گرفته می‌شوند. مشخص نیست که آیا این اثرات در زنان ماندگار باشد، اما این آخرین یافته‌هایی است که به بدنه تحقیقاتی می‌افزاید که می‌گویند افزایش سن گاهی می‌تواند به سرعت رخ دهد.
برخی از عوامل پیری، به خصوص آن‌هایی که به تدریج سلول‌ها را تخریب می‌کنند، عوامل آشنایی مثل سیگار کشیدن، مصرف الکل، چاقی و بی‌تحرکی هستند که ۹.۲ درصد در تسریع فرایند پیری مقصر شناخته شده‌اند.
مطالعه‌ای که در سال ۲۰۱۹ در دانشگاه ییل در آمریکا و بروی ۲۳۳۹ بزرگسالِ ۵۰ سال به بالا انجام شد، نشان داد که رویداد‌های سخت زندگی، مثل بیکاری، از دست دادن فرزند یا تشخیص بیماری کشنده در فرد، ۹ درصد مقصر تسریع در فرایند پیری هستند.
محققان سن زیستی افراد را از طریق اندازه‌گیری شاخص‌های متعددی که در خون وجود دارد، از جمله گلبول‌های سفید خون که بخشی از سیستم ایمنی هستند، اندازه‌گیری کردند.
دانشمندان کشف کردند که ژن‌ها اصلی‌ترین تعیین‌کننده‌های روند پیری در افراد هستند. پیتر جاشی، متخصص ژنتیک در دانشگاه ادنبرگ، می‌گوید با اینکه موافق است که ژن‌ها نقش مهمی در پیری ایفا می‌کنند، اما سبک رخداد‌های زندگی می‌توانند اثر بیشتری بر آن داشته باشند.
او می‌گوید: «هر کسی که بعد از ۴۰سال دوستان مدرسه‌اش را ملاقات کرده باشد متوجه شده است که خیلی از ما با سرعت‌های متفاوتی پیر می‌شویم. حالا علائم پیری هر چه که باشد - از چین‌وچروک صورت گرفته تا تغییر شکل اندام یا میزان سفیدی مو‌ها یا ریزش مو‌ها - در هر فردی با سرعت متفاوتی رخ می‌دهد.»
ما از متخصصان ارشد درباره عواملی پرسیدیم که می‌توانند در تسریع فرایند پیری نقش داشته باشند. آنچه در ادامه می‌خوانید پاسخ‌هایی است که این متخصصان درباره این عوامل و برگشت‌پذیری و برگشت‌ناپذیری آن‌ها داده‌اند.
چرا مو‌ها بر اثر شوک یک‌شبه سفید می‌شود
سفیدشدنِ تدریجی مو‌ها که به دلیل از دست دادنِ رنگ‌دانه ملانین که عامل رنگ است، اتفاق می‌افتد، یکی از رایج‌ترین علائم پیری است. اما برای برخی، به‌خصوص آن‌هایی که شوک‌ها یا رویداد‌های آسیب‌زننده ناگهانی را در زندگی تجربه می‌کنند، فرایند سفید شدنِ مو‌ها اصلاً تدریجی نیست. متخصصان به این سندروم، سندروم ماری آنتوآنت می‌گویند. البته این سندروم نادر است (حداقل بیشتر از یک‌شب طول می‌کشد)، اما به لطف مطالعه‌ای که در سال ۲۰۲۰ در نشریه نیچر منتشر شد ما اکنون تصویر روشن‌تری از چرایی رویدادنِ آن داریم.
در مطالعه‌ای روی موش‌ها، تیمی از دانشگاه هاروارد در ایالات متحده دریافتند که شرایط استرس‌زا اعصابی را که بخشی از پاسخ‌های «گریز یا مبارزه» را شکل می‌دهد، در بخشِ سیستم عصبی که مسئول کنترل عملکرد‌های خودکار بدن است، فعال می‌کنند.
نتیجه‌اش آسیبِ دائمی به سلول‌های بنیادیِ ملانوسیت در فولیکول‌های مو است که نقش اصلی را در تولید رنگدانه‌های ملانین ایفا می‌کنند. وقتی فردی استرس و فشار زیادی را تحمل می‌کند، ماده شیمیایی نورادرنلاین از سلول‌های عصبی او آزاد می‌شود و این ماده به صورت دائمی ذخیره سلول‌های بنیادیِ ملانوسیت را تخریب می‌کند.
اما در مطالعه دیگری که در دانشگاه کلمبیا انجام شده است، دانشمندان متوجه شدند که اگرچه سفید شدنِ مو‌ها بر اثر استرس رخ می‌دهد، اما کاهشِ استرس می‌تواند فرایند سفید شدنِ مو‌ها را معکوس کند.
درضمن، گاهی اوقات سفیدی مو‌ها که در سنین جوانی و زودهنگام رخ می‌دهد، دلیل ژنتیکی دارد. ممکن است کمبود ویتامین‌ها نیز باعث سفیدی مو شود که در اینصورت نیز فرایند معکوس کردنِ سفیدی مو می‌تواند رخ دهد.
مطالعه‌ای که در سال ۲۰۱۵ در نشریه دِولوپمنت منتشر شد نشان داد که کمبود ویتامین‌های دِثِ، ویتامین ب۱۲ و مس در بدن به سفیدی مو‌ها کمک می‌کند و با مصرف مواد مکمل می‌توان این فرایند را معکوس کرد.
عمل جراحی پیری را تسریع می‌کند
کریس فاکس، پروفسور در کلینیک روان‌پزشکی در دانشگاه اکسِتِر، می‌گوید: «عمل‌های جراحی، در برخی از موارد، فرایند پیری را تسریع می‌کنند و اثراتِ فاجعه‌باری برای مغز دارند. برخی از افرادی که بیهوشی یا جراحی داشته‌اند توانسته‌اند از آن بهبود پیدا کنند، اما برخی موارد نیز وجود دارد که نشان می‌دهد آثار این حالت‌ها دائمی است. برخی از بیماران مسن‌تر دچار مشکلات شناختی می‌شوند و نهایتاً فراموشی می‌گیرند.»
«فراموشی یکی از نشانه‌های پیری مغز است، بنابراین نظریه‌ای که وجود دارد این است که جراحی ممکن است باعث تسریع فرایند پیری مغز شود.»
پروفسور فاکس می‌گوید خطر بیهوشی به‌خصوص اگر در بخش مراقبت‌های ویژه بستری شوید، بیشتر است. این مشکل برای هر کسی رخ نمی‌دهد، اما هر چه بیشتر در بخش مراقبت‌های ویژه بستری باشید، مشکلاتِ شناختی‌تان افزایش پیدا می‌کند.
این را می‌توان با «فرضیه مغزِ آسیب‌پذیر» توضیح داد که می‌گوید برخی از بیماران بیشتر از سایرین در معرض آسیب‌های ناشی از جراحی و بیهوشی هستند. یا علتش آن است که آن‌ها مشکلاتِ زمینه‌ای پزشکی مثل دیابت یا بیماری‌های انسداد مزمن ریوی دارند یا اینکه سد خونی مغزی، که از مغز در برابر گردش مواد سمی محافظت می‌کند، در آن‌ها نشتی دارد.
پروفسور فاکس می‌گوید این یعنی «مغز آن‌ها به دلیل استفاده از مواد بیهوشی دچار التهاب می‌شود.»
او به شواهد به دست آمده از آزمایش بروی موش‌ها اشاره می‌کند که «فرضیه مغز آسیب‌پذیر» را تأیید می‌کند. تیم او در حال مطالعه بیماران مسن در انگلستان و نروژ هستند که برای شکستکی پا عمل جراحی انجام دادند. برخی از این بیماران تعمداً از میان افرادی که دچار فراموشی بودند، انتخاب شدند تا محققان ببینند که آیا عمل جراحی اثرات بلندمدت بروی مغز داشته یا نه.
اگر این الگو در انسان‌ها نیز مشاهده شود، پزشکان باید پیش از جراحی درمان‌هایی را انجام دهند – برای مثال تجویز دارو‌ها یا رژیمی که سرشار از آنتی‌اکسیدان‌ها باشد – تا اثرات آن را به حداقل برسانند.
در مقاله‌ای که ماه گذشته در نشریه آمریکایی پزشکی در دانشگاه کالیفرنیا منتشر شد، برخی توصیه‌ها برای کاهش مضرات بیهوشی دیده می‌شود. ازآن‌جمله مصرف مواد مغذی، درمان افسردگی، مبارزه با بی‌آبی بدن و درمان اعتیاد به الکل قبل از انجام عمل جراحی است.
آیا شغل‌تان شما را پیر می‌کند؟
تحقیقی که با اندازه‌گیری طول تلومر‌ها فرایند پیری را اندازه‌گیری کرده است، نشان می‌دهد که کار کردن برای ساعات طولانی می‌تواند یکی از دلایل پیری زودرس باشد.
تلومر‌ها موادِ دی‌ان‌ای هستند که در انتهای کروموزوم‌ها (که حاوی اطلاعات ژنتیکی هستند) قرار دارند و آن‌ها را از آسیب حفظ می‌کنند – کمی شبیه ماده‌ای که در انتهای بند کفش است.
ماده ژنتیکی با تکرار رونوشت‌هایی که به خطا منجر می‌شود و همین‌طور از طریق عوامل محیطی مانند مصرف الکل و سیگار کشیدن، آسیب می‌بیند.
از بدو تولد هر سال تلومر‌های ما کوتاه می‌شوند و تلومر‌های کوتاه‌شده منجر به زوال مرتبط با سن می‌شوند که یعنی سلول‌ها دیگر تقسیم نمی‌شوند، اما نمی‌میرند، سلول‌ها می‌میرند و سلول‌های سرطانی رشد می‌کنند.
مطالعه‌ای که در سال ۲۰۱۹ توسط دانشگاه میشیگان در آمریکا انجام شد نشان داد تلومر‌های ۲۵۰ پزشک در سال اول کار کردن در بیمارستان ۶ برابر سریع‌تر از گروهی که هنوز در دوران کارشناسی بودند، کوتاه شده بود. آن‌هایی که ساعات طولانی‌تری کار کرده بودند، تلومرهایشان کوتاه‌تر شده بود.
پزشکان به‌طور متوسط ۶۴ ساعت در هفته کار کرده بودند، اما آن‌هایی که به صورت روتین ۸۰ ساعت در هفته کار کرده بودند، کوتاه‌ترین تلومر‌ها را داشتند. در مقایسه با آن‌ها، در هیچکدام از دانشجویان کارشناسی تلومر‌ها کوتاه نشده بود.
این یافته‌ها بر اساس نمونه‌های دی‌اِن‌اِی آن‌ها به دست آمد که یکبار قبل و یکبار بعد از دوره ۱۲ ماهه آزمایش شد. این نخستین‌بار بود که طول تلومر‌ها قبل و بعد از دوره‌های پرفشارِ طولانی‌مدت اندازه‌گیری می‌شد.
دکتر ریجان سِن، متخصص اعصاب و روان‌پزشک و یکی از نویسندگان این مقاله، می‌گوید: «این یافته‌ها یکبار دیگر تأیید می‌کند که طول تلومر‌ها شاخص مناسبی برای اندازه‌گیری اثرات استرس بروی سلامتی است و کمک می‌کند بفهمیم استرس چطور خطر بیماری‌ها را افزایش می‌دهد.»
کمبود ویتامین بی در چند هفته مغز را پیر می‌کند
کمبود ویتامین ب ۱۲ می‌تواند مشکلات شناختیِ مرتبط با پیری را ظرف مدت فقط چند ماه ایجاد کند و در افرادی که سن بالاتری دارند، باعث شود که به اشتباه فراموشی در آن‌ها تشخیص داده شود. این ماده مغذی در محصولاتی لبنی، تخم‌مرغ و گوشت یافت می‌شود و برای داشتنِ یک سیستم ایمنی سالم و عملکرد سیستم عصبی شامل عملکرد حافظه ضروری است، زیرا برای تولید سلول‌های عصبی لازم و حیاتی است.
دکتر جف فاستر، پزشک عمومی در کلینیک سلامت مردان در وارویکشایر، می‌گوید: «افراد مسن که مواد غذایی مناسبی مصرف نمی‌کنند – یا به دلیل آنکه تنها هستند یا به دلیل آنکه پرهیز‌های غذایی دارند – بیشتر از سایرین در معرض کمبود ب ۱۲ هستند.»
درحقیقت ۵درصد از افراد ۶۵ تا ۷۵ سال و ۱۰درصد از افراد بالای ۷۵ سال کمبود ویتامین ب ۱۲ دارند. دکتر فاستر می‌گوید گیجی و مشکلات حافظه‌ای که ناشی از کمبود ویتامین ب ۱۲ است می‌تواند شبیه به مشکلات شناختیِ مرتبط با سن بالا خودش را نشان دهد. او می‌گوید: «خبر خوب این است که با مصرف ویتامین ب ۱۲ این علائم معکوس می‌شود.»
دکتر فاستر به همه افراد بالای ۶۵ سال توصیه می‌کند مطمئن شوند که غذای‌شان سرشار از ب ۱۲است. یکی دیگر از دلایل رایج کمبود ب ۱۲ کم‌خونی آنمی است. کم‌خونی آنمی به کمبود ب ۱۲ مرتبط نیست بلکه یک وضعیتِ خودایمن است که باعث می‌شود آنتی‌بادی‌ها به دیواره روده حمله کنند و بدن نتواند ب ۱۲ را جذب کند.
این وضعیت در زنان بالای ۶۰ سال و کسانی که بیماری‌های خودایمن دارند، شایع‌تر است و از طریق تزریق هیدروکسوکوبالامین قابل درمان است.
قلب شکسته و پیری
پروفسور فاکس می‌گوید: «این وضعیت اغلب در بیمارانی دیده می‌شود که ظرف ۶ تا ۱ سال بعد از مرگ شریک زندگی‌شان می‌میرند و من باور دارم که ناشی از اثرات التهاب در بدن است.»
استرس ناشی از سوگواری می‌تواند سطح التهاب را هفته‌ها و ماه‌ها بعد از فقدان بالا نگه دارد. او توضیح می‌دهد: «این باعث می‌شود که بدن به سرعت پیر شود و خطر بیماری‌هایی مثل افسردگی و حمله قلبی افزایش پیدا کند.»
«افراد سوگوار می‌توانند بسیار افسرده بشوند – خیلی مهم است که افسردگی آن‌ها درمان شود، زیرا بر سلامتی جسمی آن‌ها هم اثر می‌گذارد.»
مشکلات دیگری که به سوگواری مرتبط است، سندروم قلب شکسته است که به آن استرسِ حاد کاردیومیوپاتی یا سندروم تاکوتسوبو هم می‌گویند. این وضعیت باعث درد شدید قفسه سینه و تنگی نفس می‌شود. اما برخلاف حمله قلبی شریان‌ها مسدود نمی‌شوند. این وضعیت اغلب در زنان در سن بعد از یائسگی رخ می‌دهد.
ساندیب پاتل، مشاور قلب در بیمارستان سنت توماس در لندن می‌گوید: «این وضعیت به دلیل فشار‌های احساسی و جسمی حاد که ۲۴ تا ۴۸ ساعت قبل رخ داده‌اند، اتفاق می‌افتد.»
دکتر پاتل می‌گوید: «بیمارانی که من درمان کرده‌ام شامل زنی بود که پسرش ۲۴ ساعت قبل از بروز علائم دستگیر و زندانی شده بود و زن جوان‌تری که ۲۴ ساعت قبل یک زایمان بسیار سخت آسیب‌زا داشت.»
این وضعیت از طریق اسکن قابل تشخیص است و یک منطقه آسیب‌دیده را در بطن چپ نشان می‌دهد که شبیه گلدان‌های ماهیگیرانِ ژاپنی به نام تاکوتسوبو است.
«مرگ نادر است، اما نجات‌یافتگان ممکن است ماه‌ها به درمان و مصرف دارو نیاز داشته باشند و تحت نظر متخصص قلب باشند.»
گمان می‌رود که فشار‌های جسمانی و روحی شدید باعث ترشح هورمون آدرنالین در بدن می‌شوند و فشار زیادی به قلب وارد می‌کنند و باعث التهاب می‌شوند.
دکتر پاتل می‌گوید: «این وضعیت اغلب برگشت‌پذیر است، اما برخی اوقات نیز دائمی است. این وضعیت آنچنان باعث تسریع پیری نمی‌شود، اما می‌تواند یک تغییر ناگهانی در عملکرد قلب ایجاد کند.»