گره کور مذاکرات کجاست؟

به گزارش زنهار؛ مذاکرات هسته‌ای برای احیای برجام میان ایران و غرب مدتی است که در سکوت فرو رفته است. جلسات مذاکرت دیپلماتیک در وین دیگر برگزار نمی‌شود و طرفین بیشتر به رد و بدل کردن پیام میان خود مشغول هستند.

ظاهرا یکی از موارد اختلافی که سد راه اجرای برجام است، برخی تحریم‌های ضدایرانی است که امریکایی‌ها تمایلی به برداشتن آنها دارند. یکی از این تحریم‌ها، تحریم سپاه پاسداران است که بعد از خروج امریکا از برجام، از سوی دولت دونالد ترامپ اعمال شد. چندی پیش نیز یکی از رسانه‌های فارسی‌زبان خارجی مدعی شده بود که امریکا اعلام کرده تنها در صورتی سپاه پاسداران را از فهرست تحریم‌های خود خارج می‌کند که ایران پیگیری عملیاتی در خصوص ترور سردار قاسم سلیمانی را متوقف کند. هرچند مقامات رسمی کشور هنوز واکنشی به این ادعا نشان نداده‌اند اما روز گذشته، حجت‌الاسلام منتظری، دادستان کل کشور در سخنانی با اشاره به پرونده شهید سلیمانی صراحتا اعلام کرد «ایران پرونده را تا به سرانجام رسیدن آن، حتی اگر سال‌ها زمان ببرد آن را رها نکرده و به نتیجه خواهد رساند تا عاملان ترور به سزای اعمال خود برسند.» منتظری تصریح کرد: «رسیدگی به پرونده ترور این شهید بزرگوار امری است چند وجهی. هم دولت عراق، هم دولت ایران و هم دولت استکبار در آن موثر هستند. خوشبختانه دولت عراق در زمینه رسیدگی به این پرونده قدم‌هایی برداشته است اما پیشرفت در آن در حد انتظار ما نیست. البته با اطمینان عرض می‌کنم که ما رسیدگی و به سرانجام رسیدن این پرونده را رها نخواهیم کرد و حتی اگر سال‌ها زمان ببرد آن را به نتیجه خواهیم رساند تا عاملان ترور شهید عزیزمان به سزای اعمال خود برسند؛ لذا چون این پرونده ابعاد بین‌المللی دارد روند رسیدگی به آن زمانبر است.»

در میانه سکوت تحرکات دیپلماتیک در وین در خصوص مساله احیای برجام، سفر انریکه مورا، هماهنگ‌کننده هیات دیپلماتیک اتحادیه اروپا در مذاکرات وین، به ایران پیام‌های خاص خود را داشت. چه اینکه مورا بلافاصله پس از سفر به ایران به واشنگتن سفر کرد. سفر مورا به واشنگتن این گمانه‌زنی را تقویت کرد که مورا حامل‌ پیام‌هایی بین ایران و امریکا بوده است و تلاش می‌کند تا اختلافات باقی‌مانده میان دو کشور را در خصوص احیای برجام حل کند. چه اینکه مورا یک روز قبل از سفر به ایران در حساب توییتر خود نوشته بود: «فردا برای دیدار با علی باقری کنی به تهران سفر می‌کنم. برای بستن شکاف‌های باقی‌مانده در مذاکرات وین در راستای احیای برجام تلاش خواهیم کرد. ما باید این مذاکرات را به نتیجه برسانیم.»

آنچه از سخنان برخی از نمایندگان مجلس و اعضای کمیسیون سیاست خارجی مجلس می‌توان دریافت، احتمالا این است که ایران بر مواضع خود در خصوص برداشته شدن برخی از تحریم‌ها، به خصوص تحریم سپاه پاسداران، اصرار دارد. مهدی سعادتی بیشه‌سری، عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس در گفت‌وگویی با خبرگزاری خانه ملت اعلام کرده که «جمهوری اسلامی ایران بارها اعلام کرده گفت‌وگوهای هسته‌ای دارای چارچوب مشخصی است که باید رعایت شود و متعاقبا بدون رفع تحریم‌ها، پیش‌بینی ضمانت در عدم اعمال تحریم جدید و راستی‌آزمایی نمی‌توان به نتیجه مطلوب دست یافت. بدون شک افکار عمومی دنیا به خوبی می‌داند ایران به تعهداتش در برجام عمل کرده و این روزها اروپایی‌ها و امریکایی‌ها هستند که باید تصمیم سخت اتخاذ کنند تا برجام احیا شود.

در این میان وزارت خزانه‌داری امریکا تحریم‌هایی جدید علیه ایران اعمال کرده است. وزارت خزانه‌داری امریکا در بیانیه‌ای اعلام کرد دلیل اعمال این تحریم‌ها ارتباط چند شخص و چند شرکت با سپاه پاسداران است که در لیست تحریم‌های امریکا قرار دارد. به نظر می‌رسد که این اقدام امریکا در شرایط کنونی، پیامی برای ایران باشد مبنی بر اینکه امریکا نیز بر سر موضع خود ایستاده است.

 شهریار حیدری، عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس در واکنش به این تحریم‌ها اعلام کرد که «این تحریم‌های جدید نشان بیانگر عدم اعتقاد امریکا به مذاکره و گفت‌وگو است. حیدری در خصوص موضع ایران درباره لزوم لغو تحریم‌های سپاه پاسداران نیز گفت: «در روند مذاکرات، لغو تمامی تحریم‌ها خصوصا خروج سپاه پاسداران از لیست تحریم‌ها مورد نظر قرار دارد بنابراین تحریم‌های جدید وزارت خزانه‌داری امریکا به نوعی تکرار سیاست‌های گذشته این کشور است.» 

چندی پیش حسین امیرعبداللهیان، وزیر امورخارجه ایران در سخنانی به موضع فرماندهان سپاه پاسداران در خصوص لزوم خارج شدن نام سپاه از لیست تحریم‌های امریکا پرداخته بود. امیرعبداللهیان عنوان کرده بود: «خروج سپاه از تحریم‌های امریکا یکی از موضوعاتی است که همچنان در دستور کار ماست. البته مقامات عالیرتبه سپاه به ما در وزارت خارجه نکته‌ای را همواره یادآوری می‌کنند و می‌گویند شما در راستای منافع کشور هر آنچه را لازم است انجام دهید و اگر به نقطه‌ای رسیدید که موضوع سپاه مطرح بود، موضوع سپاه نباید مانعی برای شما باشد. این را می‌گویند و به نظر من در واقع به نوعی مقامات عالی سپاه از خودگذشتگی نشان می‌دهند و ایثارگری خودشان را به حد اعلا می‌رسانند که اگر واقعا منافع کشور را در این توافق دیدید، جمع‌بندی این است که دارد حاصل می‌شود، اصلا موضوع سپاه پاسداران جزو اولویت‌های‌تان قرار نگیرد.» هر چند پس از آن انتقاداتی علیه این سخنان امیرعبداللهیان در داخل مطرح شد و او نیز در پاسخ در یک پست اینستاگرامی اعلام کرد: «روشن است که از این واضح‌تر نمی‌شد در خصوص جایگاه محوری سپاه پاسداران سرافراز صحبت کرد. سپاه پاسداران همواره حافظ کشور و ملت بوده و هست و آنچه گفته شد رویکرد فرماندهان عالی است که حتی لحظه‌ای تامین و حفاظت از منافع ملت به شرط دستیابی به یک توافق خوب، قوی و پایدار عقب نیفتد. در عین حال همان‌طورکه به دقت در مصاحبه توضیح داده شد، چنین توافقی فقط با رعایت کامل خطوط قرمز و بدیهیات می‌تواند حاصل شود و لذا برداشت دور از ذهن و بعیدی که برخی از عزیزان از صحبت‌های دیروز کرده‌اند، نادرست است و موضوع اصلا عبور یا مصالحه بر سر خطوط قرمز نیست. توصیه‌ام مرور دوباره مصاحبه دیروز است.»

 با توجه به آنچه مطرح شد، به نظر می‌رسد که موضوع خروج سپاه از لیست تحریم‌های امریکا یکی از موضوعات اساسی در مسیر احیای برجام است. چه اینکه ابراهیم عزیزی، نایب‌رییس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی نیز در روز هشتم فروردین در گفت‌وگویی با خبرگزاری خانه ملت تصریح کرده بود: «نهادهای انقلابی خط قرمز ما هستند و مجلس اجازه عبور از خطوط قرمز و تجاوز به حریم سپاه پاسداران را نمی‌دهد، سپاه حیثیت جمهوری اسلامی است و تیم مذاکره‌کننده باید به این موضوع توجه کند. اگر قرار به لغو تحریم‌ها به عنوان یک اصل مهم است در راس آن باید لغو تحریم سپاه باشد و ما نمی‌توانیم بپذیریم که یک نهاد انقلابی که چشم و چراغ مردم و تکیه‌گاه این ملت هستند، مورد ظلم قرار گیرند.» عزیزی در انتقاد از سخنان امیرعبداللهیان نیز گفته بود: «انتظار بیان چنین اظهاراتی را از وزیر امور خارجه نداشتم هرچند وی اظهارات خود را اصلاح کرد، فرماندهان سپاه همیشه به خاطر ملت ایران ایثار کردند اما سپاه یک نهاد انقلابی و برخاسته از اراده مردم است و جمهوری اسلامی این وظیفه را دارد که تمام ظرفیت خود را برای حفاظت و حراست از این نهاد انقلابی به کار گیرد لذا بزرگ‌ترین وظیفه امروز تیم دیپلماسی ما پاسداری از پاسداران انقلاب اسلامی است.» 

 فداحسین مالکی، سفیر سابق ایران در افغانستان و عضو فعلی کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس نیز با اشاره به سخنان وزیر خارجه گفته است: «اگرچه آقای امیرعبداللهیان گفته است برخی از فرماندهان و مقامات سپاه پاسداران اعلام کردند که اگر توافق به جایی برسد که منافع ملت ایران تامین شود به خاطر تحریم سپاه توافق را معطل نگاه ندارند. فرماندهان سپاه خود را از مردم جدا نمی‌دانند و معتقدند که نباید مانع تامین منافع ملت ایران شوند اما برای نظام جمهوری اسلامی ایران این تحریم‌ها جدا از یکدیگر نیست و به هم گره خورده است و علاوه بر سپاه در مورد تحریم تشکیلات دیگر اختلاف وجود دارد و کوتاه آمدن در این زمینه به معنای تن دادن به خواسته امریکایی‌هاست.»

البته مالکی در خصوص عبور از این مشکل و حرکت به سمت احیای برجام خوشبین بوده و می‌گوید «به نظر می‌رسد که در حال نزدیک شدن به راهکار عملی هستیم و امریکا چاره‌ای جز توافق ندارد» مالکی معتقد است: «امریکایی‌ها با توجه به بحران اوکراین و برخی اتفاقات در منطقه باید برجام را به سرانجام برسانند و به حق و حقوق ملت ایران تن دهند.»